Przerwa w wykonaniu kary - Adwokat Jarosław Błasiński Warszawa

1. Kto może skorzystać z przerwy?

O przerwę ubiegać się może skazany na karę pozbawienia wolności, także zastępczą karę pozbawienia wolności. Dotyczy to skazanego, który już rozpoczął odbywanie tej kary, to znaczy został przyjęty do zakładu karnego.

2. Kto udziela przerwy?

O udzieleniu przerwy decyduje sąd penitencjarny (art. 153 § 1 i § 2 w związku z art. 3 § 2 k.k.w.), czyli sąd okręgowy, w którego okręgu skazany przebywa.

3. Kiedy sąd musi udzielić skazanemu przerwy?

Sąd penitencjarny udziela przerwy w wykonaniu kary w wypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby uniemożliwiającej wykonywanie tej kary do czasu ustania przeszkody (art. 153 § 1 k.k.w.). Za ciężką chorobę uznaje się taki stan skazanego, w którym jego dalszy pobyt w zakładzie karnym może zagrażać życiu lub spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo. W wypadku, gdy skazany w sposób świadomy godzi we własne zdrowie, dokonując samouszkodzenia albo powstrzymując się od zalecanego sposobu leczenia i przez to doprowadza się do stanu ciężkiej choroby, może on zostać umieszczony w szpitalu więziennym.

4. Kiedy sąd może udzielić skazanemu przerwy?

Sąd penitencjarny może udzielić przerwy w wykonaniu kary, jeżeli przemawiają za tym ważne względy zdrowotne, rodzinne lub osobiste (art. 153 § 2 k.k.w.). Względy te to np. choroba skazanego (inna niż wymieniona w art. 153 § 1 k.k.w.) lub choroba członka jego rodziny, potrzeba udzielenia rodzinie okresowej pomocy w zdobyciu środków do życia, potrzeba uregulowania ważnych spraw zawodowych, materialnych lub osobistych skazanego.

5. Kto może złożyć wniosek o udzielenie skazanemu przerwy?

Skazany, jego obrońca, prokurator, zawodowy kurator sądowy, administracja zakładu karnego, komisja lekarska. Wniosek ten podlega opłacie (art. 15 ustawy o opłatach w sprawach karnych).

6. Co powinien zawierać wniosek o udzielenie przerwy składany przez skazanego?

We wniosku należy podać:

imię, nazwisko i adres osoby, która składa wniosek,
oznaczenie organu, do którego jest skierowany wniosek (np. Sąd Okręgowy w …., Wydział VI Penitencjarny),
treść (np. Proszę o udzielenie mi dwumiesięcznej przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w …, sygnatura akt …),
uzasadnienie (podanie motywów),
datę i podpis składającego wniosek,
załączniki (np. zaświadczenie lekarskie).

7. Gdzie należy złożyć wniosek?

Wniosek o udzielenie przerwy w odbywaniu kary skazany przesyła do sądu penitencjarnego właściwego miejscowo ze względu na położenie jednostki penitencjarnej, w której przebywa. Skazany może również przekazać wniosek administracji zakładu karnego, która przekaże go do wymienionego sądu dołączając opinię o skazanym. Złożenie wniosku za pośrednictwem administracji zakładu znacznie skraca okres jego rozpatrywania.

8. Kiedy można wystąpić z wnioskiem o udzielenie przerwy?

Jeżeli skazany ubiega się o pierwszą przerwę, to może z uzasadnionym wnioskiem wystąpić w każdym czasie. Jeżeli skazany przebywając jeszcze na wolności złożył wniosek o odroczenie wykonania kary, a przed rozpoznaniem tego wniosku został przyjęty do zakładu karnego, to jego wniosek zostanie przekazany sądowi penitencjarnemu i potraktowany jako wniosek o udzielenie przerwy w wykonaniu kary.
Jeżeli skazany skorzystał już z przerwy, to następną przerwę może uzyskać dopiero po upływie jednego roku od dnia ukończenia poprzedniej przerwy i powrotu po niej do zakładu karnego (bez względu na to, przez jak długi okres przebywał na przerwie), chyba że zachodzi wypadek choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby skazanego albo inny wypadek losowy (art. 153 § 3 k.k.w.). W tych trzech sytuacjach przerwa może być udzielona bezpośrednio po odbyciu poprzedniej przerwy, nawet bez konieczności powrotu skazanego do zakładu karnego. Chorobą uzasadniającą udzielenie przerwy jest tylko taki stan zdrowia skazanego, który uniemożliwia jego skuteczne leczenie w warunkach więziennej służby zdrowia.
Wypadek losowy to zdarzenie nagłe, o charakterze wyjątkowym, które dotknęło skazanego lub jego najbliższych, np. śmierć, powódź, pożar lub inna klęska żywiołowa. Do udzielenia przerwy nie wystarczy np. sam fakt pożaru. Skazany mógłby otrzymać przerwę, jeżeli w związku z pożarem zaistniałaby konieczność przebywania przez skazanego w domu czy też potrzeba opieki nad pozostałymi członkami rodziny. Nie można uznać za wypadek losowy np. urodzenia dziecka, ślubu najbliższego członka rodziny, nasilenia prac polowych, „klęski” urodzaju (w tej sytuacji skazany może ubiegać się o zezwolenie na kilkudniowe opuszczenie zakładu karnego).
Co się stanie, gdy skazany, któremu odmówiono udzielenia przerwy złoży ponowny wniosek, bez podania nowych okoliczności?
Wniosek taki należy pozostawić bez rozpoznania i zawiadomić o tym skazanego, bez podejmowania nowego postępowania.

9. Jak długo może trwać przerwa?

Przerwa udzielona na podstawie art. 153 § 1 k.k.w. (tzw. przerwa obligatoryjna) może trwać do czasu ustania przeszkody uniemożliwiającej wykonanie kary pozbawienia wolności. Kodeks karny wykonawczy nie określa jej maksymalnej długości. Natomiast z przerwy udzielonej na podstawie art. 153 § 2 k.k.w. (tzw. przerwa fakultatywna) skazany może korzystać kilkakrotnie, jednakże łączny okres jej trwania nie może być dłuższy niż 1 rok. Kodeks dopuszcza przekroczenie tego okresu, ale tylko wówczas, gdy osobą korzystającą z przerwy w odbywaniu kary jest kobieta ciężarna lub matka w okresie 3 lat po urodzeniu dziecka i sprawowania nad nim opieki (art. 151 § 3 k.k.w.).
Czas trwania konkretnej przerwy zależy od decyzji sądu. Sąd udzielając skazanemu przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności powinien określić datę (dzień, miesiąc, rok) powrotu skazanego do zakładu karnego. Jeżeli skazany bez usprawiedliwionej przyczyny nie powróci do zakładu karnego najpóźniej w ciągu trzech dni po upływie wyznaczonego terminu, to popełnia przestępstwo zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Początek przerwy w odbywaniu kary liczy się od dnia zwolnienia z zakładu karnego.

10. Jakie obowiązki mogą zostać nałożone na skazanego, który korzysta z przerwy?

Na podstawie art. 153 § 4 k.k.w. sąd udzielając przerwy w wykonaniu kary może zobowiązać skazanego do:

utrzymywania w okresie tej przerwy kontaktu z sądowym kuratorem zawodowym w miejscu pobytu,
niezmieniania bez zgody tego kuratora miejsca pobytu,
podjęcia starań o znalezienie pracy zarobkowej,
meldowania się we wskazanej jednostce Policji.

Na postanowienie w tej kwestii przysługuje skazanemu zażalenie.

11. Przerwa a warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary (art. 155 k.k.w.)

Skazany, któremu udzielono przerwy może zostać przez sąd penitencjarny zwolniony w każdym czasie z odbycia reszty kary, jeżeli łącznie istnieją 4 przesłanki:

skazany korzystał z przerwy przez okres co najmniej roku (to znaczy skazany przebywał na wolności nieprzerwanie co najmniej 1 rok, chociażby sąd penitencjarny orzekał w sprawie kilkakrotnie; obojętne są powody, dla których udzielono przerwy),
skazany odbył przed udzieleniem przerwy co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności („w całości” – 6 miesięcy od razu lub „w częściach” – w sumie 6 miesięcy),
wobec skazanego orzeczono karę nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności,
postawa skazanego, jego właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, okoliczności jego popełnienia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, iż skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa (art. 77 § 1 k.k.). Sąd powinien również uwzględnić zachowanie się skazanego w czasie przerwy w odbywaniu kary.

Z warunkowego zwolnienia na wyżej przedstawionych zasadach mogą korzystać również recydywiści. Zwolnienie może nastąpić zarówno wtedy, gdy skazany korzystając z przerwy przebywa na wolności, jak również gdy skazany po przerwie powrócił do zakładu karnego.

Wniosek o zwolnienie należy złożyć do tego sądu penitencjarnego (okręgowego), w którego okręgu skazany przebywa (art. 3 § 2 k.k.w.). Nie ma znaczenia okoliczność, który sąd udzielił skazanemu przerwy.

12. Kiedy skazany nie może skorzystać ze zwolnienia?

Przedterminowe warunkowe zwolnienie na uprzywilejowanych zasadach (czyli w związku z przerwą trwającą co najmniej 1 rok) nie może zostać zastosowane wobec skazanego, jeżeli sąd w wyroku, na podstawie art. 77 § 2 k.k., wyznaczył surowsze ograniczenia do skorzystania przez skazanego z warunkowego zwolnienia.

13. Kto może odwołać przerwę w wykonaniu kary?

O odwołaniu przerwy orzeka sąd penitencjarny, który przerwy udzielił, bez względu na to, czy skazany przebywa w okręgu tego sądu (art. 156 § 2 k.k.w.). Na postanowienie o odwołaniu przerwy przysługuje skazanemu zażalenie. W razie stwierdzenia drobnych uchybień sąd może wysłać skazanemu pisemne upomnienie, ostrzegając go o możliwości natychmiastowego odwołania przerwy. Jeżeli skazany ukrywa się, sąd penitencjarny może wydać list gończy w celu poszukiwania skazanego (art. 279 § 1 k.p.k. w związku z art. 1 § 2 k.k.w.).

14. Kiedy sąd może odwołać przerwę w wykonaniu kary?

Przerwę w wykonaniu kary sąd może odwołać w razie:

ustania przyczyny, dla której została ona udzielona,
gdy skazany nie korzysta z przerwy w celu, w jakim została ona udzielona (cel powinien wynikać z uzasadnienia postanowienia),
gdy skazany rażąco narusza porządek prawny (np. popełni przestępstwo lub wykroczenie),
niewykonywania przez skazanego nałożonych na niego obowiązków (art. 156 § 1 i § 2 k.k.w.).

Odwołanie przerwy może nastąpić także wtedy, gdy skazany nie wykonał obowiązków bez własnej winy.

15. Kiedy następuje automatyczne zakończenie przerwy?

Jeżeli w czasie przerwy w odbywaniu kary skazany popełnił przestępstwo, w związku z którym zostało zastosowane tymczasowe aresztowanie, kara pozbawienia wolności, której odbywanie zostało przerwane, podlega wykonaniu z mocy prawa (art. 156 § 3 k.k.w.). Zastosowanie tymczasowego aresztowania nie przerywa wykonywania prawomocnie orzeczonej kary. Jeżeli po zatrzymaniu osoba aresztowana ma do odbycia karę pozbawienia wolności, nadal ją odbywa, niezależnie od tego, w jakich okolicznościach została zatrzymana.

16. Czy skazany może wcześniej zakończyć przerwę?

Tak. Skazany powinien stawić się do zakładu karnego, w którym przebywał przed udzieleniem mu przerwy. Przyjęcie skazanego do zakładu karnego następuje na podstawie pisemnego oświadczenia, że dobrowolnie zgłasza się do odbycia pozostałej części kary, pomimo że okres przerwy jeszcze nie upłynął.

17. Przerwa w związku z ułaskawieniem

Na zasadzie art. 568 k.p.k. sąd wydający opinię w sprawie ułaskawienia oraz Prokurator Generalny mogą zarządzić przerwę w wykonaniu kary do czasu ukończenia postępowania o ułaskawienie, jeżeli uznają, że szczególnie ważne powody przemawiają za ułaskawieniem. Skazany może więc uzyskać przerwę, gdy on lub inna uprawniona osoba złoży wniosek o ułaskawienie. Zarządzenie przerwy w tym trybie jest niezależne od tego, czy spełnione są warunki określone w przepisach Kodeksu karnego wykonawczego. Udzielenie przerwy może być uzasadnione np. krótkim okresem pozostałej do odbycia kary. Na postanowienie sądu o zarządzeniu przerwy zażalenie nie przysługuje.

O udzielenie przerwy może ubiegać się osoba, co do której kara jest faktycznie wykonywana, wskutek czego następuje ?przerwa? tego wykonywania. Tym samym skazany, wobec którego odwołano warunkowe, przedterminowe zwolnienie, może ubiegać się o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności na zasadach ogólnych, a nie o udzielenie przerwy w odbywaniu kary.

Przesłanki zastosowania tej instytucji możemy podzielić na obligatoryjne, to znaczy takie, których zajście powoduje, iż sąd musi udzielić skazanemu przerwy; oraz fakultatywne, to znaczy takie, które mogą, choć nie muszą, być podstawą udzielenia przez sąd przerwy i zależą od uznania sądu. Sądem właściwym do udzielenia przerwy jest sąd penitencjarny, w którego okręgu przebywa skazany. Sądem penitencjarnym jest sąd okręgowy (art. 3 § 2 K.k.w.).

Do przesłanek obligatoryjnych należą:

choroba psychiczna skazanego (konieczna jest opinia co najmniej dwóch biegłych psychiatrów),
inna ciężka choroba uniemożliwiająca wykonywanie kary pozbawienia wolności (art. 153 § 1 K.k.w.).

Za ciężką chorobę uznaje się taki stan skazanego, w którym niemożliwe jest umieszczenie go w zakładzie karnym, gdyż mogłoby to zagrozić jego życiu lub spowodować poważne niebezpieczeństwo dla jego zdrowia.

Przerwy przyznanej ze wspomnianych powodów udziela się do czasu ustania przeszkody (art. 150 K.k.w., w związku z art. 153 § 1 K.k.w.).

Do przesłanek fakultatywnych zaliczamy ważne względy:

zdrowotne, np. w związku z zabiegiem medycznym,
rodzinne (odnosi się to do wyjątkowo ciężkiej sytuacji życiowej najbliższej rodziny skazanego, nadającej się do poprawienia przez obecność skazanego i jego osobiste starania2. W tym wypadku rodzina osoby osadzonej winna jest podjąć wszelkie starania dla zdobywania środków na utrzymanie i uzyskania niezbędnej pomocy),
osobiste, np. względy resocjalizacyjne, jeśli istnieje przekonanie, że skazany wykorzysta przerwę zgodnie z celem (art. 153 § 2 K.k.w.).

Przerwa taka może być udzielona kilkakrotnie, jednak jej łączny okres nie może przekroczyć roku, chyba że sprawa dotyczy kobiety ciężarnej lub w okresie 3 lat od urodzenia dziecka i sprawowania nad nim opieki. Wówczas łączny okres przerwy może być dłuższy niż rok (art. 151 § 3 K.k.w., w związku z art. 153 § 2 K.k.w.). Sądem właściwym do udzielenia dalszych przerw, ze względu na miejsce, jest sąd penitencjarny, który udzielił pierwszej przerwy (art. 154 § 5 K.k.w.).

Przesłanką negatywną udzielenia przerwy jest fakt, iż nie upłynął jeszcze rok od dnia ukończenia poprzedniej przerwy i powrotu po niej do zakładu karnego, chyba że zachodzi wypadek choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby skazanego, w podanym już wcześniej rozumieniu, albo inny wypadek losowy (art. 153 § 3 K.k.w.). Wypadek losowy należy utożsamiać ze zdarzeniem nagłym, nieprzewidywalnym, takim jak pożar, śmierć, powódź, klęska żywiołowa. Nie uznamy za zdarzenie losowe potrzeby remontowania domu przez skazanego, gdyż jest to następstwo wieloletnich zaszłości3. Właściwym sądem do udzielenia przerwy na tej podstawie jest sąd penitencjarny, który jako pierwszy udzielił przerwy (art. 153 § 3 K.k.w., w związku z art. 154 § 5 K.k.w.)

Udzielając przerwy w wykonaniu kary, sąd może nałożyć na skazanego obowiązek utrzymywania w okresie tej przerwy kontaktu z sądowym kuratorem zawodowym, niezmieniania bez jego zgody miejsca pobytu, podjęcia starań o znalezienie pracy zarobkowej lub meldowania się we wskazanej jednostce policji (art. 153 § 4 K.k.w.). Nieprzestrzeganie tych obowiązków może być podstawą do odwołania przerwy (art. 156 § 1 K.k.w., w związku z art. 156 § 2 K.k.w.).

Sąd orzeka o udzieleniu przerwy w formie postanowienia, na które skazanemu, jak i prokuratorowi, przysługuje zażalenie. Należy je wnieść w terminie 7 dni od daty ogłoszenia lub doręczenia postanowienia do sądu, który wydał zaskarżone postanowienie. Zostanie ono bezzwłocznie przekazane do sądu wyższej instancji. Nawet sąd, który wydał zaskarżone postanowienie ? i w tym samym składzie ? może przychylić się do zażalenia. Wówczas nie nastąpi przekazanie do sądu wyższej instancji (art. 20 K.k.w.). Postanowienie doręcza się, jeśli sąd nie zarządził sprowadzenia skazanego na posiedzenie.

Złożenie zażalenia na postanowienie o udzieleniu przerwy powoduje wstrzymanie wykonania postanowienia do czasu jego uprawomocnienia się, a więc do czasu, gdy to postanowienie nie będzie już zaskarżalne.

Przerwa musi zostać w dowolnym czasie odwołana, z mocy samego prawa (bez dodatkowego orzeczenia sądowego), jeśli skazany w czasie przerwy w odbywaniu kary popełnił przestępstwo, w związku z którym zostało zastosowane tymczasowe aresztowanie. Kara pozbawienia wolności, której odbywanie zostało przerwane, podlega wykonaniu.

Sąd postanowieniem może również orzec o odwołaniu przerwy, jeśli ustała przyczyna, dla której jej udzielono, bądź skazany nie korzystał z przerwy w celu, w jakim została ona udzielona, a także w razie niewykonywania nałożonych w czasie przerwy przez sąd obowiązków, o czym była mowa wyżej (art. 156 K.k.w.).

Z udzieleniem przerwy wiąże się możliwość skorzystania przez skazanego z pewnego dobrodziejstwa. A mianowicie, jeżeli przerwa w wykonywaniu kary pozbawienia wolności trwała co najmniej 1 rok, a skazany przed jej udzieleniem odbył już co najmniej 6 miesięcy kary, sąd może (ale nie musi) warunkowo zwolnić skazanego z odbycia reszty kary, jeżeli spełnione zostaną dodatkowe warunki, a mianowicie:

postawa, właściwości i warunki osobiste oraz sposób życia przed popełnieniem przestępstwa (zwłaszcza jeśli sprawca nie ma bogatej karty karnej), jak również okoliczności jego popełnienia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary ? uzasadniają przekonanie, że sprawca po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstw;
kara orzeczona nie przekracza 3 lat (liczy się suma w razie dwóch lub więcej kar niepodlegających łączeniu);
sąd wymierzając karę pozbawienia wolności nie wyznaczył surowszego ograniczenia do skorzystania przez skazanego z warunkowego zwolnienia (art. 77 K.k., w związku z art. 155 K.k.w.)./li>

Należy zauważyć, iż nie muszą zostać spełnione ogólne warunki przedterminowego warunkowego zwolnienia, określone w art. 78 i 79 K.k., a więc: odbycie co najmniej połowy kary, w przypadku recydywisty z art. 64 § 1 K.k. ? 2/3 kary, w przypadku recydywisty z art. 64 § 2 K.k. ? 3/4 kary. Dodajmy, że w przypadku recydywy warunkowe zwolnienie nie może nastąpić wcześniej niż po upływie 1 roku odbywania kary.

O warunkowym zwolnieniu sąd orzeka na posiedzeniu, które winno odbyć się w zakładzie karnym. Wniosek o warunkowe zwolnienie może złożyć skazany lub jego obrońca, a także prokurator, dyrektor zakładu karnego lub sądowy kurator zawodowy.

Warunkowe, przedterminowe zwolnienie następuje na okres próby, od której przebiegu zależą dalsze losy skazanego. Okres próby to czas pozostały do odbycia kary, nie może być on jednak krótszy niż 2 lata, a w przypadku recydywisty, określonego w art. 64 § 2 K.k., niż 3 lata; i nie dłuższy niż 5 lat. W przypadku warunkowego zwolnienia z kary dożywotniego pozbawienia wolności okres próby wynosi lat 10 (art. 80 K.k.). W razie odwołania warunkowego zwolnienia, kara jest w dalszym ciągu wykonywana, a okresu spędzonego na wolności nie zalicza się na poczet kary. Jeżeli natomiast w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy (od zakończenia okresu próby) nie odwołano warunkowego zwolnienia, karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia (art. 82 K.k.).

Zajście pewnej przesłanki powoduje, iż sąd nie ma wyboru i musi odwołać warunkowe zwolnienie. Zdarzeniem takim jest popełnienie przez skazanego w okresie próby przestępstwa umyślnego, za które orzeczono karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Zajście w okresie próby innych przesłanek może (ale nie musi) być przyczyną odwołania warunkowego zwolnienia. Zdarzeniami umożliwiającymi odwołanie udzielonego dobrodziejstwa są: rażące naruszanie porządku prawnego, popełnienie przestępstwa nieumyślnego, popełnienie przestępstwa umyślnego, za które wymierzono jednak karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, lub inną karę, uchylanie się od dozoru, od orzeczonych obowiązków czy środków karnych (art. 159 K.k.w.).

O warunkowym zwolnieniu, bądź o odwołaniu warunkowego zwolnienia postanawia sąd penitencjarny, który udzielił zwolnienia, a jeżeli skazany ma ustanowiony dozór – sąd penitencjarny, w którego okręgu dozór jest wykonywany.