Podstawowym zadaniem zarówno śledztwa jak i dochodzenia, wg art. 297 par. 1 kodeksu postępowania karnego, jest :
- ustalenie, czy rzeczywiście zostało popełnione przestępstwo,
- wyjaśnienie okoliczności sprawy,
- wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,
- zebranie danych osobo- poznawczych o podejrzanym,
- utrwalenie dowodów dla sądu.
Postępowanie przygotowawcze prowadzi się więc w formie dochodzenia lub śledztwa.
Śledztwo jest formą prowadzenia postępowania przygotowawczego w sprawach o najpoważniejsze przestępstwa. Jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się z urzędu lub w związku z zawiadomieniem o przestępstwie, postanowienie o wszczęciu śledztwa, w którym należy określić czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną.
Zakres spraw zakwalifikowanych do prowadzenia postępowania w formie śledztwa określony jest w art. 309 §1 pkt. 1 do 5 kodeksu postępowania karnego, a są to:
- zbrodnie ( czyny zagrożone karą co najmniej 3 lat pozbawienia wolności albo kara surowszą)
- występki ( pozostałe czyny zabronione, które nie są zbrodniami i wykroczeniami) – gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego.
- występki – gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowych organów dochodzenia lub organów nadrzędnych nad finansowymi organami dochodzenia, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych,
- zwystępki, w których nie prowadzi się dochodzenia,
- występki, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy.
Śledztwo prowadzi prokurator. Prokurator może powierzyć Policji prowadzenie śledztwa w całości lub w określonym zakresie albo dokonanie poszczególnych czynności śledztwa.
Uprawnienia Policji przysługują także organom Straży Granicznej oraz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, w zakresie ich właściwości oraz innym organom przewidzianym w przepisach szczególnych.
W wypadkach określonych w art. 309 pkt 2 i 3 kodeksu postępowania karnego nie można powierzyć Policji prowadzenia śledztwa w całości.
Prokurator może zastrzec do osobistego wykonania jakąkolwiek czynność śledztwa, a w szczególności czynności wymagające postanowienia, związane z przedstawieniem zarzutów, zmianą postanowienia o przedstawieniu zarzutów lub zamknięciem śledztwa.
Śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy. W uzasadnionych wypadkach okres śledztwa może być przedłużony na dalszy czas oznaczony przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który prowadzi śledztwo, nie dłuższy jednak niż rok. W szczególnie uzasadnionych wypadkach właściwy prokurator nadrzędny nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym śledztwo może przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony.
W trakcie śledztwa lub dochodzenia przedsięwzięte zostaną czynności w postaci przesłuchań, dowodów z opinii biegłych, zebrane zostaną dokumenty mogące przyczynić się do wyjaśnienia okoliczności spawy. Podsumowaniem tych działań jest decyzja merytoryczna, którą podejmuje prokurator kierując akta sprawy do Sądu wraz z aktem oskarżenia bądź też umarzając postępowanie.
Dochodzenie – uproszczona forma postępowania przygotowawczego prowadzona najczęściej przez Policję, bądź organy wymienione w art. 312 kpk, tj. te posiadaj?ce uprawnienia Policji, pod nadzorem prokuratora. Prokurator jeżeli uzna to za konieczne może również sam prowadzić dochodzenie. Szczegółowy sposób prowadzenia dochodzenia regulują przepisy kodeksu postępowania karnego odnoszące się do śledztwa.
Dochodzenie prowadzi się w sprawach należących do właściwości sądu rejonowego, a więc w sprawach o przestępstwa zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Przy przestępstwach przeciwko mieniu dochodzenie prowadzi się wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 100 000 złotych.
Dochodzenia nie prowadzi się: w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie, chyba że zastosowano zatrzymanie lub sprawcę ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem tymczasowo aresztowano. Ponadto nie prowadzi się dochodzenia jeżeli oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy lub gdy biegli lekarze psychiatrzy powołani do wydania opinii w sprawie stwierdzą, że poczytalność oskarżonego w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu lub w czasie postępowania jest wyłączona albo w znacznym stopniu ograniczona.
W toku prowadzonego dochodzenia nie jest wymagane sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz wydanie postanowienia o zamknięciu dochodzenia, chyba że podejrzany jest tymczasowo aresztowany. Przesłuchanie osoby podejrzanej zaczyna się od powiadomienia jej o treści zarzutu wpisanego do protokołu przesłuchania. Osobę tę od chwili rozpoczęcia przesłuchania uważa się za podejrzanego. Dochodzenie może być ograniczone do ustalenia, czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innej formy zakończenia postępowania.
Dochodzenie powinno być ukończone w ciągu 2 miesięcy. Prokurator może przedłużyć ten okres do 3 miesięcy, a w wypadkach szczególnie uzasadnionych – na dalszy czas oznaczony.
W ciągu 14 dni od daty zamknięcia śledztwa albo od otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez Policję w dochodzeniu, prokurator sporządza lub zatwierdza akt oskarżenia i wnosi go do sądu albo sam wydaje postanowienie o umorzeniu, zawieszenie albo uzupełnieniu śledztwa bądź dochodzenia.
Akt oskarżenia powinien zawierać dane oskarżonego, informacje o jego osobie oraz dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego, ponadto czyn zarzucany oskarżonemu powinien być w akcie oskarżenia dokładnie określony czas, miejsce, sposób, okoliczności jego popełnienia oraz skutki wraz z wysokością powstałej szkody. Powinny być także wyraźnie wskazane przepisy ustawy karnej, pod które zarzucany oskarżonemu czyn podpada, sąd właściwy dla rozpoznania danej sprawy oraz tryb postępowania, a także uzasadnienie oskarżenia, zawierające wszelkie fakty i dowody na których oskarżenie się opiera. Dodatkowo akt oskarżenia powinien zawierać listę osób, których wezwania oskarżyciel żąda a także wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej oskarżyciel się domaga.
Akt oskarżenia sporządzony przez Policję lub inny uprawniony organ, może nie zawierać uzasadnienia.
Wraz z aktem oskarżenia przesyła się sądowi akta postępowania przygotowawczego.